Denken, leren en veranderen: mag het ook eens makkelijk gaan?

Herken je dat? Soms loop je tegen iets aan van jezelf waar je eerst eens rustig naar moet luisteren en kijken. Luisteren en kijken naar jezelf, als het spreekwoordelijke ‘mannetje op de kast’ die daarna op je schouder springt en in je oor fluistert: ‘toe nou eens even.. wat gebeurt er nu eigenlijk?’

 

Ik probeer aandacht te geven aan de observaties van dat ‘mannetje op de kast’. Reflectie op wat er is gebeurd (reflection on action) en ook reflectie op die reflectie (reflection on reflection on action), het waarom. Het lukt niet altijd zo de tijd nemen om te kijken wat je voelt en er gebeurt, maar als ik het doe is het altijd weer zinnig. Ik kan me (gelukkig) af en toe echt over mijzelf verbazen, zo ook in dit geval.

Hard werken loont

Opgedreven door alle goedbedoelde waarden vanuit familie en onze Nederlandse roots draag ik bij me dat je hard moet werken, want anders doe je het niet goed. Ben ik de enige? Je best doen, mwah, dat is dan eigenlijk al niet goed genoeg. Nee, je opperste best doen, of alles eruit halen wat er in zit. Met bloed, zweet en tranen, alsof we nog op de akkers aan het zwoegen zijn en de avond bijna niet kunnen halen. De pijn in de rug moeten voelen van het zware werk en ‘s avonds vermoeid achterover nog net het bed in kunnen vallen, zo moe zijn we ervan. Zo lopen we de dagen vol en voel je je bijna schuldig als je ‘s avonds ook nog niet je mail bijwerkt of bereikbaar bent voor een vraag. Hier raken we ook een ander punt, grenzen aangeven en je balans tussen werk en privé. Dat besef ik goed, maar wil nu terug naar mijn kennelijke overtuiging dat alleen dat ‘harde werken goed zou zijn.

Logische niveaus van denken, leren en veranderen

De antropoloog Gregory Bateson (1904-1980) heeft een model ontwikkeld dat de niveaus beschrijft waarop wij denken, leren en veranderen. Deze niveaus zijn later verder uitgewerkt door de NLP Ccoach Robert Dilts. 

Dit model, de logische niveaus van Bateson, of de logische niveaus van denken, leren en veranderen, gaat er vanuit dat er 6 logische niveaus zijn waarop mensen denken, leren, veranderen en functioneren. Omgeving, gedrag, vaardigheden, overtuigingen, identiteit en zingeving. Het niveau waarop iemand zit is in grote mate bepalend voor zijn verandervermogen en ontwikkelpotentie.

Het model van Bateson kent een duidelijke hiërarchie: het effect van ieder niveau is dat dit het onderliggende niveau richting geeft. Een verandering van dingen op een hoger niveau leidt in deze zin onvermijdelijk tot veranderingen van dingen op de lagere niveaus. Het veranderen van dingen op een lager niveau kan, maar hoeft geen effect te hebben op de hogere niveaus.

Tijdens een van mijn opdrachten betrap ik mezelf op het gevoel dat ik maar blijf puzzelen of ik niet iets over het hoofd heb gezien. Of ik wel genoeg heb nagedacht over het assessment en niet te snel al conclusies heb getrokken. Ik blijf er maar over doorgaan in mijn hoofd en op een gegeven moment ben ik het zelf spuugzat, ben ik mijzelf spuugzat.

Wat ben ik nu eigenlijk aan het doen? Ik word gewoon onrustig van mijzelf, dat gedraai en gedrentel om mijn eigen stukken heen.  Ik neem letterlijk en figuurlijk even afstand, loop een blokje om en ga dan op een andere plek zitten dan waar ik net heb zitten werken. Letterlijk en figuurlijk vanuit een andere positie kijken naar waar ik mee bezig ben. En dat helpt.

Kijken naar de 6 niveaus is een uitstekend hulpmiddel om ‘problemen’ op het juiste niveau aan te pakken. Jouw relatie tot de feitelijkheden bepaalt of je iets als een probleem ervaart of niet. In mijn geval zou Bateson zeggen: een dominante aanname of overtuiging speelt mij hier parten.

Wil je werkelijk begrijpen wat speelt, dan is het van belang het op het juiste niveau van diepgang aan te pakken. De kans is klein als je dit niet doet dat je echt een verandering kunt aanbrengen, zeker op lange termijn.

Ik realiseer me dat ik mezelf eigenlijk niet toesta dat ik dit werk gewoon kan en gewoon goed kan opleveren. Alsof iets wat je ‘makkelijk’ vanuit een soort flow zo kan opleveren niet goed zou zijn? Ik plaats direct ‘te‘ voor makkelijk en diskwalificeer daarmee een prestatie. Ik moet om mijzelf lachen eigenlijk, en ook weer helemaal niet. Hoe geconditioneerd ben ik, hoe geconditioneerd zijn we als persoon.

Ik train en begeleid al jaren mensen in en rond vraagstukken als doen waar je goed in bent en dat dat zo lekker is als je zo in flow kunt komen. Dat het gaat over werken vanuit je kracht en de dingen waar je goed in bent en niet over wat je nog niet kunt. En nu zit ik hier op een veranda in Azië mezelf bijna over de kop te jagen, omdat ik denk dat het niet goed genoeg kan zijn omdat ik het zo makkelijk op papier kreeg. Het is hardnekkig in mijn hoofd, ben ik dan toch een perfectionist vraag ik mijzelf af. Ik haal er nog wat puzzelvragen bij, lekker bezig -, tjonge. Hoe bepalend is je manier van kijken en denken voor je functioneren en mogelijkheid tot veranderen.

En dan is het klaar, genoeg gekeken, gedraaid. Ik mag gewoon tevreden zijn, want dit is gewoon goed. Goed zoals het is, goed omdat ik hier zo uit mijn jarenlange ervaring als manager kan tappen. Goed omdat ik ook weet hoe een toezichthouder zich dient te verhouden tot het bedrijf waar hij voor werkt. Goed omdat ik snap hoe processen werken bij mensen. Goed omdat ik zo meer dan genoeg breng naar een bedrijf en zijn mensen die ook stap voor stap mogen groeien. Goed omdat men heel tevreden was vandaag.

Ik klap mijn laptop dicht en mijmer nog wat na. Ja, die conditionering dat het leven niet licht kan zijn, maar er altijd iets zwaars in hoort dat is er wel eentje uit de Calvinistische school. En dat zit dus meer in mijzelf dan ik me soms realiseer. Ik kijk uit over de binnenplaats van het hotel, het is donker en op de brommertjes en auto’s op de weg verderop na, is het hier heerlijk stil. Ik mag ook stil zijn. Gewoon genieten en mijzelf een schouderklopje geven. Dit kan ik, dit vind ik leuk, hier kan ik van genieten. Ja het mag ook best makkelijk gaan, sterker nog, graag zelf. Dat biedt mogelijkheden tot flow en beweging.

Waarom moeilijk doen als het makkelijk kan? Nou om die waarden en normen en zo. Ik ben vast niet de enige die zichzelf van alles aan meet wat moet. En terwijl ik zo’n allergie heb voor ’moeten‘. Ik kan het vaak goed zien bij een ander dat het niet moet maar mag, nu heb ik mezelf echt even bij de staart. Ik trek een scheve snoet naar mijzelf. Leuk hoor, blijven leren en ontdekken en dit is er weer eentje. Dank meneer Bateson, mooie reflectie. Fijn!